Μεσαιωνική απεικόνιση θερισμού.
Τα γεγονότα τα οποία καθόρισαν το πώς είναι διαµορφωµένος ο κόσµος σήµερα, και ειδικά αυτός που συχνά αποκαλείται δυτικός, διαδραµατίστηκαν την περίοδο του διαφωτισµού και του ουµανισµού µε κορυφαία στιγµή τη Γαλλική Επανάσταση. Τότε, η εξουσία ήταν αλλιώς δοµηµένη κι οι κοινωνικοί σχηµατισµοί εντελώς διαφορετικά διαρθρωµένοι.
Ήταν η εποχή που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες άρχισαν να µετεξελίσσονται. Τότε, η κοινωνία ήταν διαιρεµένη σε παραδοσιακές κάστες, οι οποίες σταδιακά λόγω της ανάπτυξης της επιστήµης και της φιλοσοφίας αλλά και λόγω εξεγέρσεων και επαναστάσεων, άρχισαν να ρευστοποιούνται και σταδιακά να µετασχηµατίζονται, για να περάσουµε τελικά στην δηµιουργία των τάξεων.
Στην προκαπιταλιστική εποχή της φεουδαρχίας και του θρησκευτικού σκοταδισµού, η µοναρχία κατείχε την εξουσία, µε την αριστοκρατία και την εκκλησία να είναι οι διαχειριστές αυτής της εξουσίας. Ο αγροτικός πληθυσµός ζούσε σε καθεστώς δουλοπαροικίας, αφού η ιδιοκτησία της γης ήταν στα χέρια αποκλειστικά των ευγενών και της εκκλησίας. Εδώ, ας σηµειωθεί πως στην Ελλάδα υπήρχαν κολίγοι µέχρι το 1936[1].
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΑΝΕΙΑ…
Ο Κάρολος Ι εκτελέστηκε στις 30 Ιανουαρίου 1649.
Οι πρώτες νησίδες ελευθερίας υπήρξαν µέσα στα τείχη των πόλεων, όπου αρκετοί από τους χειρώνακτες, τεχνίτες και εµπόρους άρχισαν σταδιακά να ξανά-ανακαλύπτουν την έννοια του πολίτη: του κάτοικου της πόλης, αυτού του αστού δηλαδή που συµµετέχει άµεσα στα κοινά και σε αντίθεση µε τον υπήκοο δεν ιδιωτεύει.
Μπορεί οι γαλαζοαίµατοι αρχικά να συνειδητοποίησαν στην πράξη πως το αίµα τους έχει το ίδιο χρώµα µε αυτό του πιο τιποτένιου και άξεστου υπηκόου τους, κατά τη διάρκεια του Αγγλικού Εµφυλίου Πολέµου (1642-1651), ο οποίος έληξε µε νίκη του κοινοβουλευτικού στρατού κατά των βασιλοφρόνων και κατά τη διάρκεια του οποίου εκτελέστηκε µε αποκεφαλισµό ο Κάρολος ο Α’ τη Αγγλίας, αλλά µόλις το 1789, στη Γαλλία, άλλαξε µια και καλή η ισορροπία των δυνάµεων.
Ο γαλλικός λαός, ένα µείγµα ανοµοιογενές, µια “συµµαχία” κοινωνικών στρωµάτων µε µοναδικό κοινό την καταπίεση κάτω από το ζυγό των Λίγων, της αισχράς µειοψηφίας, αντιλήφθηκαν πως ήταν οι Πολλοί. Άρχισαν έτσι να αποκτούν συνείδηση της θέσης τους και κατ’ επέκταση των δυνατοτήτων τους. Οι Λίγοι, παπάδες και ευγενείς, εκτός από ιδιοκτήτες της γης, ήταν και οι κάτοχοι του µονοπωλίου της βίας. Οι περισσότεροι ευγενείς είχαν µικρούς ιδιωτικούς στρατούς, ενώ στην περίπτωση της εκκλησίας το οπλοστάσιο ήταν κάπως διαφορετικό. Με αιχµή του δόρατος την ιερά εξέταση, ο αφορισµός συνεπαγόταν µια συλλογή από βασανιστήρια για κάθε γούστο για τους άπιστους, τους αιρετικούς, αλλά και τους εχθρούς του στέµµατος. Ο παπισµός µάλιστα έφτασε, σε κάποιες περιπτώσεις, στο σηµείο να ανταγωνίζεται την εξουσία των βασιλιάδων και πολλές φορές είχε την εξουσία να ξεκινάει ιερούς πολέµους, τις σταυροφορίες. Από την άλλη, στην Ανατολική Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία (γνωστή και ως Βυζάντιο) η εκκλησία και το στέµµα συνήθως ταυτίζονταν πλήρως, γι’ αυτό και είχαν κοινό ποινικό σύστηµα που συνήθως περιελάµβανε τη θανάτωση, τον εξανδραποδισµό, τον ακρωτηριασµό, το σωµατικό κολασµό, την κουρά, τη διαπόµπευση, την εξορία και τη δήµευση.
Μέθοδοι βασανισμού της Ιεράς Εξέτασης.
Το φέουδο και η εκκλησία, τα δύο όπλα στα χέρια των Λίγων, ήταν οι πυλώνες που διατηρούσαν τα µοναρχικά πολιτεύµατα, τα οποία είχαν ως κεφαλή τους βασιλείς και τις οικογένειές τους.
Οι µοναρχικές οικογένειες µε τον αισχρό πλούτο τους, τα κάστρα και τα παλάτια, τα κληρονοµικά δικαιώµατα που διατηρούσαν µε αιµοµιξίες και τη στήριξη των αριστοκρατών, τα θεϊκά δικαιώµατα που τους παρείχε ο κλήρος, µε όλες τις εξουσίες συγκεντρωµένες στο στέµµα τους, δεν είχαν πλέον κανένα κοινό σηµείο µε την υπόλοιπη κοινωνία. Ήταν µε δική τους επιλογή εκτός κοινωνίας.
Πολύ λίγοι µονάρχες αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο εξαίρεση, αλλά ακόµα κι αυτοί ήταν σε επαφή µόνο µε τα υψηλά στρώµατα της κοινωνίας, κυρίως µέσω της εκκλησίας και του στρατού, δηλαδή µέσω των δύο καστών που διαχειρίζονταν τηνa εξουσία.
Δεν ήταν τυχαίο πως πριν ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση το αίτηµα πολλών που ούτε καν φαντάζονταν µια κοινωνία χωρίς µοναρχία, ήταν να µεταφερθεί ο βασιλιάς και η οικογένειά του από τα ανάκτορα των Βερσαλιών στο Παρίσι, έτσι ώστε να µπορούν να τον ελέγχουν όσο ήταν δυνατόν, ή για άλλους, να είναι πιο προσιτός στα αιτήµατά τους. Μάλιστα, όταν το 1789 ο ένοπλος λαός κατέλαβε τη Βαστίλη και η εξουσία πέρασε στη Συντακτική Συνέλευση, ο Λουδοβίκος -όντας αποκοµµένος από την κοινωνία και την πραγµατικότητα- ακόµα και σ’εκείνη την κρίσιµη στιγµή για τη Γαλλική µοναρχία, στα διασωθέντα έγγραφά του εξιστορούσε πως τα πέρασε στο κυνήγι…
Η Γαλλική Επανάσταση µπορεί να ήταν η αρχή του τέλους για τα µοναρχικά πολιτεύµατα, µπορεί να αποτέλεσε ένα καθοριστικό σηµείο στην πορεία των λαών της Ευρώπης και ένα µεγάλο βήµα προς τα εµπρός, αλλά ως εκεί. Οι αστοί επαναστάτες -και λέγοντας αστοί εννοούµε την πρωταρχική έννοια του όρου, δηλαδή οι κάτοικοι της πόλης- δεν είχαν ένα κοινό όραµα για την εποχή µετά τη µοναρχία. Πολλοί από αυτούς, δεν είχαν καν στο νου τους ότι τα γεγονότα, στα οποία πρωταγωνίστησαν, θα κατέληγαν στην κατάργηση της µοναρχίας. Πόσο µάλλον, πως θα κατέληγαν µε το Βοναπάρτη αυτοκράτορα και την αναβίωση του Καισαρισµού.
“Το πατριωτικό κυνήγι του Μεγάλου Τέρατος” Αλληγορική γκραβούρα της εποχής. Ο γαλλικός λαός κυνηγά την αριστοκρατία που απεικονίζεται ως τέρας με 100 κεφαλές.
Ας σηµειωθεί ότι ο Ναπολέων Βοναπάρτης δεν ήταν ο τύπος του ηγεµόνα που βρισκόταν εκτός κοινωνίας. Αντιθέτως, τις πρώτες µέρες της Γαλλικής επανάστασης πολεµούσε ως αξιωµατικός µε το δηµοκρατικό πλέον στρατό κατά των αυστριακών και των πρώσων, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τη µοναρχία στη Γαλλία. Μόνο που ο ίδιος κατάργησε την εθνοσυνέλευση µε το δηµοψήφισµα του 1800, ενώ µε αυτό του 1804 ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Αυτού του τύπου οι εξουσιαστές, που δεν είναι εκτός κοινωνίας και δεν προέρχονται από τους Λίγους, αλλά είναι γέννηµα θρέµµα των Πολλών και συχνά αναδεικνύονται από τους ίδιους, γίνονται συνήθως από τους πιο επικίνδυνους δυνάστες.
…ΣΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ…
Το σαμποτάζ ως πολιτική πράξη αντίστασης είναι η κληρονομιά των Λουδιτών στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα.
Στην Αγγλία του 1811 οι εκεί άθλιοι θα εξαθλιωθούν ακόµα περισσότερο λόγω του καπιταλισµού που κάνει τα πρώτα του βήµατα µέσα στην εποχή της βιοµηχανικής επανάστασης. Αντί η µηχανή να κάνει τη ζωή του ανθρώπου πιο εύκολη, έγινε όπλο στα χέρια µιας νέας τάξης για την περαιτέρω εξαθλίωση των Πολλών. Οι εργάτες και οι εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργία θα δεχτούν την πιο άγρια επίθεση. Έτσι, παρόλο που η παραγωγή εκτινάσσεται, οι θέσεις εργασίας λιγοστεύουν. Οι εργάτες που χάνουν ή που αδυνατούν να βρουν δουλειά δε µένουν άπραγοι.
Στις αρχές του 1811 µια σειρά από απειλητικές επιστολές φτάνουν στα χέρια των αφεντικών που εισάγουν τις µηχανές και µετατρέπουν τα εργαστήρια σε εργοστάσια. Οι επιστολές αυτές φέρουν την υπογραφή “Στρατηγός Νεντ Λουντ και ο Στρατός των Απoκατασταστών” ή “Γραφείο του Νεντ Λουντ, Δάσος του Σέργουντ” και απειλούν τους εργοστασιάρχες πως αν δεν αποµακρύνουν τις µηχανές, τότε αυτές θα καταστραφούν. Οι εργοστασιάρχες δεν θα ενδώσουν στις απειλές.
Οι αναφορές που σώζονται µιλάνε για εκατοντάδες άνδρες να πορεύονται νύχτα, µε µουτζουρωµένα από κάρβουνο πρόσωπα ή ντυµένοι µε γυναικεία ρούχα, για να µην αναγνωριστούν, οπλισµένοι µε βαριοπούλες και άλλα εργαλεία για να καταστρέψουν τις µηχανές. Η καταστροφή των µηχανών είναι η αρχή, αλλά δε θα µείνουν εκεί και θα οργανωθούν για να επιβιώσουν, αναπτύσσοντας κοινότητες αλληλοβοήθειας στα παραδοσιακά πρότυπα της αγροτικής Αγγλίας.
Στη συνέχεια, οι εργοστασιάρχες θα προσλάβουν ένοπλους φρουρούς. Τότε τα εργοστάσιά τους θα παραδοθούν στις φλόγες. Όταν οι φρουροί θα δολοφονήσουν Λουδίτες, τότε κάποιοι Λουδίτες θα απαντήσουν δολοφονώντας αφεντικά.
Οι συµπλοκές γρήγορα θα πάρουν τόση έκταση, ώστε το βρετανικό κοινοβούλιο περνάει, νόµο σύµφωνα µε τον οποίο, η καταστροφή της βιοµηχανικής µηχανής επιφέρει την ποινή του θανάτου. Η νέα αστική τάξη θα συσπειρωθεί µπροστά στην απειλή της ιδιοκτησίας της. Από αυτή την αστική τάξη κάποιοι λίγοι, µετρηµένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, θα υπερασπισθούν τους Λουδίτες. Ανάµεσά τους και ο γνωστός στην ελλάδα Λόρδος Μπάιρον (Βύρων), ο οποίος θα αντιταχθεί στην ψήφιση του επίµαχου νόµου λέγοντας:
Ονοµάζετε τους ανθρώπους αυτούς όχλο, απελπισµένο, επικίνδυνο, και αγράµµατο, και µοιάζετε να σκέπτεστε ότι ο µόνος τρόπος για να ηρεµήσει η “Bellua multorum capitum” (το “ζώο µε τις πολλές κεφαλές”) είναι να κρεµάσετε µερικές από τις κεφαλές αυτές. Αλλά ακόµα κι ένας όχλος µπορεί καλύτερα να µπει στο δρόµο της λογικής µ’ ένα κράµα διαλλακτικού πνεύµατος και σταθερού χεριού, παρά µε πρόσθετο εξερεθισµό και αυξηµένες ποινές. Έχουµε, τάχα, συνειδητοποιήσει τι οφείλουµε σ’ αυτόν τον όχλο; Είναι ο όχλος που δουλεύει στους αγρούς σας και υπηρετεί στα σπίτια σας, που επανδρώνει το στόλο σας και προµηθεύει άνδρες στο στρατό σας, που σας έκαµε ικανούς να αψηφήσετε ολόκληρο τον κόσµο και που µπορεί επίσης να αψηφήσει και σας, όταν η παραµέληση και η δυστυχία θα τον οδηγήσει σε απόγνωση! Ονοµάστε, αν θέλετε, τους ανθρώπους αυτούς όχλο. Αλλά µην ξεχνάτε, ότι ένας όχλος εκφράζει πολύ συχνά τα αισθήµατα του λαού.
Τελικά το νοµοσχέδιο πέρασε και προκειµένου να εφαρµοστεί το βρετανικό κράτος έστειλε το στρατό. Οι 12.000 στρατιώτες που κατέστειλαν την εξέγερση των Λουδιτών ήταν τεράστιο εκστρατευτικό σώµα, αν αναλογιστεί κανείς πως το αντίστοιχο σώµα του Δούκα του Ουέλιγκτον στην εκστρατεία κατά της Γαλλιάς την ίδια περίοδο ήταν µικρότερο. Μια από τις πιο καθοριστικές µάχες έγινε στο Burton’s Mill του Μίντλετον στις 20 και 21 Απριλίου του 1812.
Ακολούθησε κρατική τροµοκρατία µε µαζικές συλλήψεις, στηµένες δίκες, εκτελέσεις µε συνοπτικές διαδικασίες και εξορία στις αγγλικές αποικίες. Αυτή ήταν η τύχη που περίµενε τους Λουδίτες αλλά και όσους τους στήριξαν. Μέχρι το 1817 το κίνηµα είχε κατασταλεί πλήρως. Το σαµποτάζ ως πολιτική πράξη αντίστασης είναι η κληρονοµιά των Λουδιτών στο παγκόσµιο εργατικό κίνηµα.
…ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ
Κοινωνικά υποσύνολα όπως οι γάλλοι Αβράκωτοι και ακόµα περισσότερο οι Λουδίτες στην Αγγλία αποτέλεσαν χαρακτηριστικά παραδείγµατα ενός πρώιµου σταδίου της εργατικής τάξης.
Όλοι αυτοί, που δεν κατείχαν ιδιοκτησία και ζούσαν από την πώληση της εργατικής τους δύναµης, που βρίσκονταν στον πάτο της κοινωνίας, αυτοί ήταν που έχυναν το αίµα τους για τα δικαιώµατα του ανθρώπου, για να είναι πολίτες κι όχι υποτελείς, για να κατέχουν τη γη που δουλεύουν, για να µη πληρώνουν κεφαλικούς φόρους και δεκάτες σε αριστοκράτες, φεουδάρχες και παπάδες, για να µην προσκυνάν βασιλείς, σουλτάνους, τσάρους και αυτοκράτορες, συνειδητοποίησαν αργά ή γρήγορα ότι δεν βελτίωσαν τη θέση τους ούτε στο ελάχιστο.
Πολλοί από τους πρώην συµµάχους τους, και συγκεκριµένα οι ιδιοκτήτες αστοί, δηλαδή οι έµποροι, οι τεχνίτες, και οι κάθε λογής αυτοαπασχολούµενοι επιχειρηµατίες, σταδιακά µετατράπηκαν στη νέα προνοµιούχα τάξη µέσα από µια σειρά επαναστάσεων και µεταρρυθµίσεων. Αυτή η νέα προνοµιούχα τάξη ονοµάστηκε µεσαία τάξη, µπουρζουαζία, και από κάποια στιγµή και µετά, έγινε συνώνυµο της αστικής τάξης.
Τα υψηλότερα στρώµατα των αστών βρήκαν τελικά κοινά συµφέροντα µε τους αποδυναµωµένους αριστοκράτες και έτσι εµφανίστηκαν οι πρώτοι καπιταλιστές. Αυτή η νέα τάξη, πιο ευέλικτη και πιο παρασιτική από οποιαδήποτε άλλη στο παρελθόν, µπορούσε να ευηµερεί εις βάρος των Πολλών µέσα σε ποικίλα πολιτειακά περιβάλλοντα.
Μετά την Γαλλική Επανάσταση στα “βάρη” των κατώτερων στρωμάτων προστέθηκε και η νέα αστική τάξη.
[1] Αξίζει κανείς να διαβάσει για τη δράση του Μαρίνου Αντύπα στο Θεσσαλικό κάµπο, ο οποίος προσπάθησε να εισάγει τις ιδέες και πρακτικές του κολλεκτιβισµού και την επακόλουθη εξέγερση των κολίγων µετά τη δολοφονία του από τους φεουδάρχες το 1907.