Γαλλική Επανάσταση
14 Ιουλίου 1789. Η κατάληψη του φρουρίου της Βαστίλης.
Αναµφισβήτητα, η Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε ένα γεγονός ορόσηµο στην ιστορία της Ευρώπης, καθώς ήταν η πρώτη επιτυχηµένη προσπάθεια αντεπίθεσης στην διακυβέρνηση του µοναρχικού καθεστώτος από ευρείες λαϊκές µάζες και οι ιδέες της απέκτησαν µεγάλη απήχηση παγκοσµίως. Η αφορµή και οι αιτίες που οδήγησαν στην Γαλλική Επανάσταση, όπως επίσης και οι πρωταγωνιστές της, είναι άµεσα συνδεδεµένοι µε την τρίτη τάξη της κοινωνικής δοµής της Γαλλίας.
Οπλισμένες γυναίκες βαδίζουν εναντίον των ανακτόρων των Βερσαλιών.
Οι τρεις τάξεις, που αποτελούσαν την ιεραρχικά κατανεµηµένη δοµή της γαλλικής κοινωνίας, ήταν ο κλήρος και οι ευγενείς που άνηκαν στις δύο πρώτες τάξεις, ενώ στην τρίτη τάξη άνηκαν οι αστοί, µε την αρχική έννοια της λέξης, δηλαδή όσοι κατοικούν στο άστυ, και οι αγρότες και, κατά µία γενική έννοια, όσοι δεν άνηκαν στις άλλες δύο τάξεις. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η τρίτη τάξη αποτελούταν από κατηγορίες πληθυσµών µε διαφορετικά συµφέροντα και διεκδικήσεις. Συγκεκριµένα, οι ιδιοκτήτες αστοί, κατά την περίοδο εκείνη, ευδοκιµούσαν οικονοµικά µε την αύξηση της παραγωγής και το εµπόριο, ενώ βίωναν την κοινωνική ανισότητα. Αντίθετα, οι αγρότες και οι εργάτες των πόλεων ήταν στα όρια της εξαθλίωσης λόγω των υψηλών τιµών και των κακών σοδειών των σιτηρών και της αύξησης της ανεργίας. Έτσι λοιπόν η αστική τάξη, καλούµενη από την αριστοκρατία να συµµετέχει στην αντιπολίτευση της βασιλικής διακυβέρνησης -κυρίως στη νέα φορολογική πολιτική-, κατάφερε να ξεκινήσει την Γαλλική Επανάσταση το 1789 στοχεύοντας στα δικά της συµφέροντα, µε κινητήριο ωστόσο δύναµη και βασικό όπλο, τον εξοργισµένο και ταλαιπωρηµένο λαό. Στο πρώτο στάδιο της Γαλλικής Επανάστασης, ο λαός ήταν αυτός που προχώρησε σε δραστικές κινήσεις ενάντια της βασιλικής εξουσίας.Στις 14 Ιουλίου 1789 ένα κίνηµα εξαθλιωµένων και χωρίς ιδιοκτησία αστών που ονοµάστηκε «Αβράκωτοι» (sans culottes), κατέλαβαν το φρούριο της Βαστίλης, ένα από τα σύµβολα της βασιλικής εξουσίας. Στην ύπαιθρο, το ίδιο καλοκαίρι, οι αγρότες προχώρησαν σε βίαιες εξεγέρσεις, κακοποιώντας και σκοτώνοντας τους άρχοντες των κάστρων. Σηµαντική ωστόσο ήταν και ησυµβολή των γυναικών που ανάγκασαν το βασιλιά να µεταφερθεί από τις Βερσαλίες στο Παρίσι, για να µπορέσει να κατανοήσει τηνεξαθλιωµένη κατάσταση τους. Στο πρώτο αυτό στάδιο κατάφερε η τρίτη τάξη να διακηρύξει και να νοµιµοποιήσει τα θεµελιώδη δικαιώµατα του ανθρώπου. Η επιτυχία της ωστόσο, ευνοούσε φανερά τα συµφέροντα και τις διεκδικήσεις της υπό διαµόρφωση νέας τάξης των εύπορων ιδιοκτητών, αυτής που στη συνέχεια θα καθιερωθεί ως αστική τάξη. Την εξέλιξη αυτή φάνηκαν να αντιλαµβάνονται και προσπάθησαν να σταµατήσουν οι Λυσσασµένοι (les enrages), προτείνοντας ριζοσπαστικά µέτρα όπως η απαγόρευση της συσσώρευσης ιδιοκτησίας, και ο έλεγχος τιµών στα είδη πρώτης ανάγκης. Οι θέσεις τους αυτές ήταν που τελικά έστρεψαν εναντίον τους τους Ιακωβίνους.
Ο αποκεφαλισμός του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ’.
Στην συνέχεια, η Γαλλική Επανάσταση πέρασε σε δεύτερη ριζοσπαστικότερη φάση. Το 1792 οι Ιακωβίνοι, σε συµµαχία µε τους Αβράκωτους, νοµιµοποίησαν την αβασίλευτη Δηµοκρατία ως πολίτευµα και ήρθαν σε αντιπαράθεση µε το µετριοπαθή κίνηµα της αστικής τάξης, τους Γιρονδίνους. Οι Ιακωβίνοι, που ήταν και αυτοί αστοί, υπέρµαχοι ωστόσο των εργατικών στρωµάτων, προχώρησαν σε πολιτικές εκτελέσεις, µε κυριότερη την εκτέλεση του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και της οικογένειάς του. Κύριοι εκπρόσωποί τους ήταν ο Μαρά, ο Ροβεσπιέρος και ο Δαντόν. Με νέα στρατιωτικά µέτρα, οργάνωσαν την δύναµη τους στον πόλεµο που ξέσπασε µε την Αυστρία και µε µέτρα περί ιδιοκτησίας γης και ελέγχου τιµών, φορολογίας και φεουδαρχικών δασµών, τάχθηκαν υπέρ των διεκδικήσεων των εργατικών στρωµάτων. Το σύστηµα διακυβέρνησής τους ωστόσο, δηµιούργησε πολλούς αντιπάλους και γρήγορα µετατράπηκαν σε δικτατορία, γνωστή ως «Τροµοκρατία». Οι ανθρώπινες απώλειες όµως από τον πόλεµο και η άνοδος του πληθωρισµού οδήγησαν τα λαϊκά στρώµατα στην αποµάκρυνσή τους από τους Ιακωβίνους. Το 1794 η εξουσία ήρθε πάλι στα χέρια των Γιρονδίνων και το οριστικό τέλος της Επανάστασης έδωσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης το 1799, επιβάλλοντας προσωποπαγή δικτατορία.
Κινήµατα και εργατικές εξεγέρσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο
Η εξέγερση των Χαρτιστών.
Η Γαλλική Επανάσταση απέκτησε οπαδούς και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στην Αγγλία, η εργατική συνείδηση ενισχύθηκε στα ήδη δηµιουργηµένα στρώµατα από την Βιοµηχανική Επανάσταση. Κατά την περίοδο εκείνη, οι βρετανοί εργάτες, προερχόµενοι σε πρώτο στάδιο από αγροτικές εργασίες, κλήθηκαν να συνδράµουν στην υπερπαραγωγή αγαθών και προϊόντων, υπό άδικες και πιεστικές συνθήκες εργασίας. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης και η ανάγκη διεκδίκησης εργατικών δικαιωµάτων, οδήγησαν σε οργανωµένες και συλλογικές κινητοποιήσεις. Την περίοδο 1811-1816, το εργατικό κίνηµα των Λουδιτών έδρασε ενάντια στην συσσώρευση του πλούτου και της αδικίας, καίγοντας τις µηχανές, δηλαδή τα σύγχρονα µέσα παραγωγής, διότι θεωρούσαν ότι αυτά ευθύνονταν για την ανεργία και την περαιτέρω εξαθλίωσή τους. Το 1819, στο Μάντσεστερ, πραγµατοποιήθηκε συγκέντρωση από τα εργατικά στρώµατα που αποσκοπούσε στην εκλογική µεταρρύθµιση, η οποία όµως γρήγορα κατεστάλη από την εθνοφρουρά µε νεκρούς και τραυµατίες. Η εξέγερση αυτή έµεινε γνωστή µε το όνοµα Πητερλού. Στα πλαίσια της οργάνωσης των εργατικών στρωµάτων στην Αγγλία, ιδρύθηκε το 1836 το κίνηµα των Χαρτιστών, οι οποίοι πήραν το όνοµά τους από την Χάρτα του Λαού, που περιείχε τα βασικά τους αιτήµατα, όπως καθολική και µυστική ψηφοφορία, κατάργηση των ιδιοκτησιακών προαπαιτούµενων για τους υποψήφιους βουλευτές και ετήσιες εκλογές, ενώ σε ένα γενικότερο πλαίσιο στράφηκαν εναντίον των µηχανών και της εξαθλίωσης των εργατών. Τα εργατικά συνδικάτα, ωστόσο, που άνθισαν έως και το 1850, όπως το «Μεγάλο Εθνικό Ενοποιηµένο Συνδικάτο της Μ. Βρετανίας και της Ιρλανδίας», η «Ένωση οικοδόµων», η «Εθνική Ένωση για την Προστασία της Εργασίας», θεωρήθηκαν απειλητικά από το καθεστώς και οδηγήθηκαν σε διάλυση.
Στην Γαλλία, ήδη από την Γαλλική Επανάσταση και αργότερα µε την Παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος (1815-1830), παρατηρήθηκε η δηµιουργία αντιπολιτευτικών τάσεων, όπως αυτές του φιλελευθερισµού, του ριζοσπαστικού δηµοκρατισµού και του πρώιµου σοσιαλισµού. Πολλά επαναστατικά κινήµατα εµφανίστηκαν την εποχή εκείνη, κινούµενα από την ιδεολογία των τάσεων αυτών. Πρωτοστάτησαν σαφώς τα κινήµατα των αστικών τάξεων, καθώς ο λαός παρέµενε αµόρφωτος και εξαθλιωµένος µε συµµαχική ωστόσο διάθεση στην δράση της αστικής τάξης. Ένα τέτοιο κίνηµα ήταν και ο καρµποναρισµός, που εµφανίστηκε στην Ιταλία, Ελλάδα, Ρωσία αλλά και στην Γαλλία, και ξεκίνησε το 1830 την Ιουλιανή Επανάσταση εναντίον του καθεστώτος των Βουρβόνων, υπό την αιγίδα του παρισινού λαού. Τα οδοφράγµατα που στήθηκαν στο Παρίσι αποτέλεσαν λαϊκό σύµβολο. Και ενώ η εργατική τάξη στην Γαλλία βρισκόταν ακόµη σε εµβρυακό στάδιο, η εξέγερση των εργατών της µεταξοβιοµηχανίας της Λυών το 1831, και αργότερα το 1834 φανέρωσε την εν δυνάµει τάση των εργατών να αποποιηθούν την άδικη αλλαγή της οικονοµικής πολιτικής µέσα σε ένα ασφαλές οργανωµένο πλαίσιο.
Σε άλλες χώρες της Ευρώπης, οι Επαναστάσεις των δεκαετιών του 1820 και 1830, είχαν κυρίως εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, όπως αυτές του Βελγίου, της Πολωνίας, της Ελλάδας, της Ισπανίας και της Νάπολης. Σαφώς υπήρξαν και εµφύλιες εξεγέρσεις πολιτικού χαρακτήρα, όπως στην Ελβετία και την Πορτογαλία, που ανέδειξαν την αστική τάξη σε ανερχόµενη δύναµη.